Việt Nam chuẩn bị áp dụng quy chuẩn khí thải xe máy trên toàn quốc, người dân cần chú ý
Trước thực trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng tại các đô thị lớn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang lấy ý kiến góp ý cho Dự thảo lộ trình áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy lưu hành.
Với việc áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy khi lưu hành sẽ là bước đi quan trọng nhằm kiểm soát khí thải từ giao thông cơ giới, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới mục tiêu phát triển hệ thống giao thông đô thị bền vững, thân thiện với môi trường.
Theo dự thảo, từ ngày 1/1/2027, lộ trình kiểm soát khí thải sẽ chính thức áp dụng tại Hà Nội và TP.HCM; từ ngày 1/1/2028, mở rộng ra Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế; đến năm 2030, toàn bộ các tỉnh, thành còn lại sẽ thực hiện. Tùy điều kiện cụ thể, một số địa phương có thể áp dụng sớm hơn. Riêng Hà Nội, các phương tiện đi vào vùng phát thải thấp sẽ tuân thủ quy định riêng theo Luật Thủ đô và nghị quyết của HĐND thành phố.
Tiêu chuẩn khí thải được chia thành 4 mức. Mức 1 áp dụng với xe mô tô sản xuất trước năm 2008 và xe gắn máy sản xuất trước 2016. Mức 2 áp dụng cho xe mô tô sản xuất từ 2008–2016, xe gắn máy từ 2017 đến hết tháng 6/2027. Mức 3 áp dụng với xe mô tô sản xuất từ 2017 đến 30/6/2026. Mức 4 áp dụng với xe mô tô sản xuất sau 1/7/2026 và xe gắn máy sau 1/7/2027. Đặc biệt, từ ngày 1/1/2032, toàn bộ xe mô tô, xe gắn máy lưu hành tại Hà Nội và TP.HCM bắt buộc phải đạt tối thiểu mức khí thải 2.
Dự thảo quy định khí thải được kiểm tra dựa trên hai thông số chính là Cacbon Monoxit (CO) và Hydrocacbon (HC). Với CO, mức 1 và 2 cho phép tối đa 4,5% thể tích, mức 3 là 3,5% và mức 4 giảm xuống còn 2%. Với HC, tính theo ppm thể tích, mức 1 dành cho động cơ 4 kỳ là 1.500 ppm, mức 4 là 1.000 ppm; với động cơ 2 kỳ, mức 1 lên tới 10.000 ppm và mức 4 là 7.000 ppm. Ví dụ, mẫu xe Honda Wave 110 mới đáp ứng tiêu chuẩn khí thải Euro 3 với mức CO là 2,3 g/km và HC là 0,2 g/km – tương đương mức 3 trong quy chuẩn Việt Nam.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc kiểm soát khí thải xe máy từ lâu chưa được triển khai do chưa có quy định bắt buộc kiểm định khi lưu hành. Trong khi đó, thống kê cho thấy đến cuối năm 2023, Việt Nam có trên 74,3 triệu xe mô tô đang lưu hành, với mức tăng trung bình 10–15% mỗi năm. Chỉ riêng năm 2022, số xe đăng ký mới đã vượt 3,5 triệu, và nửa đầu năm 2024 là 1,4 triệu xe.
Hoạt động giao thông vận tải là nguyên nhân hàng đầu gây ô nhiễm không khí đô thị, với tỷ lệ đóng góp vào ô nhiễm bụi mịn PM2.5 dao động từ 20% đến 60%. Đáng chú ý, trong quý IV năm 2024 và tháng 1/2025, chất lượng không khí tại Hà Nội nhiều ngày ghi nhận chỉ số AQI ở mức “rất xấu”. Nhiều khu vực nội thành có nồng độ PM2.5 vượt Quy chuẩn Việt Nam, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là nhóm người nhạy cảm như trẻ em, người già, người mắc bệnh hô hấp.
Các chất khí như CO và HC không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe mà còn là tiền chất hình thành bụi mịn và ôzôn tầng thấp. Một số hydrocacbon như benzen, toluen, xylen… có thể gây ung thư. Do đó, kiểm soát khí thải từ xe máy là giải pháp bắt buộc trong chiến lược ứng phó ô nhiễm không khí tại Việt Nam.
Dự thảo nhấn mạnh, lộ trình cần được triển khai một cách thận trọng, khả thi, có phân kỳ hợp lý và đánh giá đầy đủ tác động kinh tế – xã hội, tránh gây xáo trộn lớn trong đời sống, nhất là đối với nhóm thu nhập thấp phụ thuộc vào xe máy làm phương tiện mưu sinh. Việc triển khai sẽ ưu tiên thực hiện tại các đô thị có nguy cơ ô nhiễm cao như Hà Nội và TP.HCM, sau đó nhân rộng toàn quốc, đồng thời kết hợp các giải pháp hỗ trợ kỹ thuật, truyền thông và chính sách ưu đãi phù hợp.
Để đáp ứng nhu cầu kiểm định khí thải khi quy chuẩn có hiệu lực, theo tính toán của Cục Đăng kiểm Việt Nam, đến năm 2028, cả nước cần khoảng 5.000 cơ sở kiểm định khí thải xe máy để đảm bảo năng lực kiểm tra hơn 70 triệu phương tiện đang lưu hành.
Việc siết chặt tiêu chuẩn khí thải không chỉ góp phần cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ các phương tiện lỗi thời, khuyến khích người dân chuyển đổi sang phương tiện sạch, đồng thời hiện thực hóa cam kết quốc tế của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó biến đổi khí hậu. Đây là bước đi quan trọng hướng tới hệ thống giao thông hiện đại, bền vững và phát triển đô thị xanh trong tương lai.
